حفاظت منابع کتابی

کتب، نسخ خطی، مدارک تصویری، اسناد و به طور کلی آثار کاغذی تاریخی فرهنگی، از مهمترین مواریث فرهنگی هر کشور است. ماده اصلی کاغذ الیاف سلولز است که با آب، آهار و رنگدانه ها همراه می شود. نگهداری مناسب از این منابع با توجه به استفاده مداوم از آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است.
عوامل مخرب آثار کاغدی
عوامل مخرب درونی شامل ماهیت و مواد متشکله اثر است و عوامل بیرونی شامل عوامل محیطی اعم از رطوبت، نور، تغییرات دما، گازهای آلوده، حشرات و میکروارگانیسم ها و عوامل طبیعی است.
حفاظت یک اثر به مجموعه عملیاتی اطلاق می گردد که با کاهش فرسودگی اثر ونهایتا پایداری بلند مدت آن بیانجامد. که شامل شناسایی، جداسازی، درمان و استحکام بخشی است.
نور: طول موج نور کمتر از 400 نانومتر در طیف غیرمرئی،مخرب ترین نوع تابش جهت آثار کاغذی است. از سوی دیگر نورهای حاوی اشعه مادون قرمز با طول موج بیش از760 نانومتر نیز به علت گرمای آن هاموجب تغییرات شیمیایی کاغذ می شود. تغییرات ساختاری الیاف سلولزی کاغذ، تغییر رنگ کاغذ، بی رنگ شدن و تغییر رنگدانه ها، پوسته پوسته شدن، آسیب دیدن آهاراز نشانه های آسیب کاغذ است.
رطوبت و دما: کنترل رطوبت نسبی در محیط نگهداری آثار کاغذی حائز اهمیت است. رطوبت موج افزایش هیدرولیز سلولز و افزایش اسیدیته کاغذ، وارفتگی چسب صحافی، قاتی شدن رنگدانه ها می شود. افزایش رطوبت بیش از 65 درصدموجب رشد میکروارگانیسم ها می شود.
میکروارگانیسم ها: بازبینی شکاف ها،درزها و عطف کتاب و قفسه ها به شکل دوره ای در شناسایی عوامل مخرب نقش بسزایی دارد. وجود هوای راکد، باقی مانده مواد غذایی از جمله شرایط مناسب رشد موجودات است. تغییر رنگ، گرد و خاک دائمی، افزایش اسیدیته کاغذ ازجمله نشانه های وجود میکروارگانیسم هاست.
درمان
1- تغییرهوای محیط با استفاده ازتهویه مناسب طی مدت زمان طی3 الی 7 روز همزمان با تغییر نوربه 50 لوکس روشنایی، دمای متعادل 18 الی 21 درجه سانتیگراد و رطوبت کمتر از 50 درصدصورت گیرد.
2- جداسازی منابع آسیب دیده با کیسه پلاستیکی پلی اتیلن، شناسایی نوع آسیب و ارسال جهت مرمت تخصصی، درصورت مقاومت کاغذ استفاده از دستگاه مکش تمیزکننده ویژه اشیا موزه ای میتواند موثر باشد. همچنین ضدعفونی با دستگاه استیلزر مناسب است.
3- خشک شدن فضای مرطوب، ضدعفونی محیط با جاروبرقی، الکل اتیلیک، لیزول، کلراکسX14 و استفاده از عوامل خروج گازهای سمی مثل co2 در محیط مناسب است.
4- شناسایی مسیر لوله های آبی جهت رفع رطوبت احتمالی، استفاده از درزگیر،دوری ازمنایغ آتش زا، دوری از قفسه چوبی بدون پوشش( پوشش رنگ اکرولیک مرغوب)، دوری از تراکم.
5- مواد مبارزه با قارچ ها: استفاده از پارادی کلروبنرن در محیط قارچی به مدت 3هفته، استفاده از اشعه گامابه میزان 3KGY ، پلی هگزامتیلن گوانیدین، تیمول، ارتوفتیل فنل، سالیسلانیلید، مخلوط کلرید جیوه و تیمول، پنتاکلروفنل، ترکیبات چهارظرفیتی آمونیم، دیکلروفن، آلدئیدفرمیک،انجماد خلا با توجه نوع آلودگی
استحکام
1- دوری از عوامل آسیب زا
2- بازرسی دوره ای(3 ماه)قفسه ها
3- گردگیری محیط و تهویه دائمی
4- ثبات رطوبت و دما و نور
5- جداسازی محیط کارمندی از مخزن
6- ایمنی سازی ورودی و خروجی های مخزن

7- نگهداری مجزای منابع حساس و اسیب دیده از سایر منابع

 

 

 

منابع
عبدالله خان گرجی،م(؟)؛ دستورالعمل حفاظت ونگهداری آثار کاغذی .ویژه نامه حفاطت و مرمت پیام بهارستان،
قهری،م(؟)، مروری بر روشهای ضد غفونی ورفع آلودگی عوامل قارچی، ویژه نامه حفاطت و مرمت پیام بهارستان،
عزیزی،غ؛ روحی،ص(1393) ارزیابی شرایط محیزی مخزان نگهداری اسناد و مدارک در سازمانهای دولتی، گنجینه اسناد، 84:102؛ پدرسون،آ(1381)، نگهداری اسناد، ترجمه رضا مهاجر، پژوهشکده اسناد.
بررسی عوامل مخرب اسناد و روشهای حفاظت و درمان آن(1377)، سازمان اسناد ملی ایران.