دسترسی آزاد به اطلاعات

 

آزادی اطلاعات یا حق دسترسی به اطلاعات از مفاهیم نسبتا جدید و نوظهور در ادبیات حقوقی است. این مفهوم اولین بار در 1766  در سوئد به رسمیت شناخته شد. پیشروی سیاست دولت‌ها به سوی دموکراسی و توسعه تکنولوژی موجب شد تا در قرن 19 ام، این حق در سراسر جهان به رسمیت شناخته شود. در ایران نیز در 1384، لایحه دسترسی آزاد به اطلاعات به تصویب مجلس رسید و در سال 1388 مورد تصویب مجلس تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت و در سال 1393 به تصویب هیات وزیران رسید. از آن پس تا کنون، اقداماتی در جهت اجرای این قانون صورت گرفته است که یکی از مهمترین آن‌ها تبیین خط مشی دسترسی آزاد به اطلاعات در سازمان‌ها و مراکز دولتی و غیردولتی است. همچنین وبگاه دسترسی آزاد به اطلاعات به نشانی https://iranfoia.ir در حال فعالیت است.

دسترسی آزاد به اطلاعات علاوه بر مزایایی چون معقولیت در تصمیم‌گیری عمومی، پیشگیری و مبارزه با فساد و دموکراسی و حکمرانی خوب، معایبی چون اقدامات مجرمانه در سواستفاده از اطلاعات، عدم آموزش همگانی به ویژه برای کارکنان، ایجاد هزینه‌های گزاف را نیز در پی دارد. اما همه این مسائل و چالش‌ها قابل بررسی و رفع است.

رشد و توسعه تکنولوژی و رقابت در ارائه اطلاعات توسط مراکز اطلاعاتی، تغییر در سیاست‌های دسترسی آزاد به اطلاعات را برای سازمان‌ها، گریزناپذیر کرده است. ارائه برنامه ریزی منسجم همسو با پیشرفت تکنولوژی و تغییر سیاست‌های دولت در جهت دسترسی آزاد به اطلاعات از اصلی ترین اقداماتی است که در مراکز اطلاعاتی صورت می‌گیرد. آرشیوها از جمله مراکز اطلاعاتی هستند که شفافیت و ایجاد دسترسی به اطلاعات برای آن‌ها به دلایل امنیتی با چون و چرا همراه است. عدم آموزش به موقع آرشیویست‌ها، مقاومت دربرابر تکنولوژی، تنظیم و توصیف براساس استانداردهای به روز نشده، وابستگی به جریانات سیاسی و اجتماعی و عوامل طبیعی از عوامل عدم همراهی آرشیوها با جریان دسترسی آزاد به اطلاعات است.

دسترسی آزاد به اطلاعات در سایه قوانینی که موجب جلوگیری از ایجاد مخاطرات شود می‌تواند خدمات مختلفی را برای مخاطبان به همراه داشته باشد. تسهیل در دسترسی به اطلاعات، تسهیل در ارائه خدمات، افزایش مهارت‌های کارکنان، توسعه بدون مرز، کاهش هزینه‌ها، پاسخگویی در حوزه حقوق افراد، معقولیت و مشورت در تصمیم گیری و عدم سوگیری و تصمیمات جانبدارانه را به همراه دارد.

آرشیو و موزه‌ های دانشگاهی نیز یکی از مراکز اطلاعاتی است که باید با این جریان همراه باشد. آرشیو و موزه های دانشگاهی با ایجاد دسترسی آزاد به اطلاعات، گامی فراترنهاده و می‌توانند فعالیتی چندجانبه داشته باشند. معرفی آرشیو و فعالیت‌های تخصصی، ارائه خدمات سندپژوهی، تاریخ شفاهی، آینده پژوهی، رقمی سازی، جستجوی معنایی، حفاظت از اسناد، مرجع مجازی، آموزش از راه دور، آرشیو وب، دریافت ایده‌های پژوهشی، برگزاری نشست‌ها و سخنرانی‌ها و اتاق‌های پژوهشی آنلاین، اشتراک اسناد آرشیوی از سوی مخاطبان، بهره گیری از تکنولوژی به روز و توسعه خدمات بدون هزینه از فعالیت‌هایی است که در چارچوب دسترسی آزاد به اطلاعات صورت می‌گیرد. مدیران، کارکنان و مخاطبان با پذیرش دسترسی آزاد به اطلاعات به صورت همزمان، جریان گردش اطلاعات را رقم می‌زنند که موجب پیشرفت همه اقشار می شود.